خبرگزاری زردیس– گروه استان‌ها: ۲۶ مرداد در تقویم ایرانیان روزی است که یادآور جغرافیایی وسیع از اشک‌ها و لبخندهاست. روزی که از بازگشت آزادگان به وطن و پایان سال‌ها انتظار نشان دارد. بیش از سه دهه پیش آنها که راه رسیدند، سینه‌هایشان آکنده از حرف‌های بسیار بود، روایت سال‌های سیاهی که در اسارتگاه‌های دشمن گذراندند و داستان انبوه زخم‌هایی که بر جسم و جانشان نشسته بود. حکایتی که باید بر صفحات سپید کاغذ نقش می‌بست تا برای فرداها باقی بماند.

«جمشید عباسی» شاعر، نویسنده و پژوهشگر گیلانی درباره اهمیت حفظ خاطرات آزادگان در گفتگو با خبرنگار زردیس اظهار کرد: فارغ از هر نوع جانبداری‌های جناحی مرسوم و ژست‌های روشنفکری باید اذعان داشت که ما از آدم‌هایی ‏حرف می زنیم که یک بار، یک تصمیم دشوار گرفتند.

وی با بیان اینکه از کسانی صحبت می‌کنیم که بدون اغراق به آنها مدیون هستیم، افزود: بی تعارف بگویم همت ‏می‌خواهد و دل و شهامت. یعنی وقتی می‌دانی بجایی می‌روی که تعادلی بین توانمندی از نظر لجستیکی در دو ‏سوی کارزار ‏وجود ندارد، عقل و‬ محاسبات مدنی دیگر‬ جایگاهی‬ ندارد‬ و‬ تنها باید با دل در این مسیر رفت.

عباسی با اشاره به اینکه کسانی که این راه را برگزیدند؛ قدری جنس آنها با ما فرق می‌کرد، گفت: ‬هر چند از ما بودند و از میان ما برخاستند و رخصت ‏میدان گرفتند. باید بپذیریم که خیلی از این آدم‌ها درس‌هایی برای فردای ما هستند. در واقع سلوک و سرگذشت‌‬ آنها، آموزه‌های بسیاری برای ما و آیندگان‬ وجود‬ دارد که نیازمند ثبت و ضبط در فرم مستندات متنی، تصویری، نمایشی، ‏موسیقایی و … است. ‏

وی‬ ادامه‬ داد: ‬ شاید‬ امروز این ضرورت به چشم نیاید اما از مطالعه آنچه باقی خواهد ماند، می‌توان به اطلاعات ارزشمندی از باورها، روابط انسانی، ساختار سازمانی، گرایشات و تنوع آنها در بین رزمندگان، دیدگاه‌ها و طیف بندی اجتماعی، ‏اطلاعات جفرافیایی- سیاسی، تمایلات اخلاقی، مدیریت در شرایط بحران، همدلی‌ها و پشتیبانی‌ها، ساختار ‏خانوادگی و روابط انسانی در همه وجوه و بسیاری دیگر از جنبه‌های آگاهی به طور مستقیم و غیر مستقیم رسید که به ‏مخاطب منتقل می‌شود.‏

عباسی تصریح کرد: این رخدادها تجربیات گرانی است که می‌تواند گنجینه‌ای برای آیندگان باشد؛ همانطور که ما امروزه بسیاری از دانسته‌های خود را از متون ‏کهن کسب کرده ایم. ‏

نگاهی به اوضاع و احوال تولید آثار

این پژوهشگر درباره وضعیت آثار تولید شده در عرصه خاطرات آزادگان نیز‬ گفت: کارهای بسیاری صورت پذیرفته اما این عرصه‬ به اندازه‌ای گسترده است که هنوز ناگفته‌های بسیاری برای کلمه شدن ‏انتظار می‌کشند.‏ اتفاقاً گیلان یکی از استان‌های پیشرو در زمینه نگارش خاطرات و تاریخ شفاهی جنگ بوده و کماکان این تلاش‌ها ‏همچنان تحت حمایت نهادهای مسئول در حال پیگیری است.

وی با بیان اینکه نویسندگان با گرایشات فکری متفاوتی ‏هم در این عرصه قلم می‌زنند، یادآور شد: شاید بسیاری از مرزبندی‌های ظاهری نتوانسته بین یک وظیفه ملی و تعهد ‏نویسنده در قبال اسطوره‌های سرزمینش شکاف ایجاد کند. ‏حال از زوایای متفاوتی به بازماندگان جنگ و حوادث آن و تلخی‌های آن پرداخته می‌شود.

عباسی با اشاره به اینکه به عبارتی نوعی بالندگی ‏با سمت و سوی حقیقت نگاری در جامعه نویسندگان تسری پیدا کرده است، ادامه داد: آثار ارزشمند بسیاری با ظرفیت‌های ‏ادبی و بصری غنی و پرباری در شرایط کنونی در دسترس است و هرچه می‌گذرد از لحاظ فنی و علمی شکوفاتر می‌شوند. ‏

پرهیز از حرکت‌های جزیره‌ای

عباسی در پاسخ به این سوال که روش مطلوب برای جمع آوری و حفظ خاطرات آزادگان چیست، اظهار کرد: باید نگارش در این زمینه تابع یک استراتژی جامع و بلند مدت باشد تا از روایت‌های موازی و حرکت‌های جزیره‌ای پرهیز شود.

وی با بیان اینکه به نظر می‌رسد که ما راهبرد جامعی برای ثبت رخدادهای جنگ تدوین نشده است راهبرد جامعی برای ثبت رخدادهای جنگ تدوین‬ نکرده ایم، اضافه‬ کرد: اگر دقت کنیم کتاب‌ها از رخدادهای بیشماری روایت می‌کنند که گاهی ارتباطات زمانی و مکانی آنها کشف نمی‌شود و یا استنادات ضعیفی دارند و حتی برخی روایت‌ها به سلیقه نویسندگان آغشته شده و دچار تناقض روایت ‏شده اند که اگر زمان بگذرد و اصلاحی صورت نگیرد برای مطالعات تاریخی کار را دشوار خواهد کرد.‏

عباسی که نگارش کتاب‌هایی چون «ایمان سرخ»، «هفت ستون»، «قمری در قفس خاک»، «باران ناگهان» و «نباید هایی که باید باشد» را در کارنامه ادبی خویش دارد، درباره نکاتی که نویسندگان فعال در حوزه تاریخ شفاهی باید مد نظر خویش قرار دهند، بیان کرد: نخستین و مهم‌ترین شاخصی که باید مورد توجه قرار گیرد، اصالت روایت است.

وی‬ با‬ بیان‬ اینکه‬ در‬ مرحله‬ دوم‬ نویسنده باید‬ ‏از نگاه سلیقه‌ای و جانبدارانه ‬ پرهیز‬ کنند، گفت: باید توجه داشته باشیم که قضاوت کار ما نیست و روایتگری بی‌طرف باشیم.

عباسی‬ با تأکید بر اینکه تاریخ باید‬ همانند‬ گونه که رخ داده شده ثبت شود، ادامه‬ داد: تحلیل روایت باید به متخصصان امور سپرده شود. برداشت از روایت تاریخی نیز بستگی به ‏ظرفیت ذهنی مخاطب و توانایی زبانی نویسنده دارد. این تعامل اگر منجر به همگرایی کارآمدی شود بسیار تأثیر ‏شگرفی در بلوغ جامعه مخاطب خواهد داشت.‏

دشواری‌ها و کاستی‌ها

عباسی درباره مشکلاتی که فعالان تاریخ شفاهی در زمینه نگارش خاطرات رزمندگان و آزادگان با آن مواجه هستند نیز گفت: گسستی که بین نسل جنگ و نسل امروز ایجاد شده، رسیدن به زبان مشترک و از آن مهم‌تر، ایجاد حس مشترک را ‏دشوار می‌کند.‏

وی همچنین با اشاره به اینکه باید توجه داشت که پتانسیل پایین از نظر مصاحبه، حرفه‌ای و کاربلد موجب مغفول ماندن بسیاری از حوادث جنگ می‌شود، ادامه داد: از سوی دیگر کمتر به آسیب شناسی روایتگری و خاطره نگاری پرداخته می‌شود، در حالی که ما بسیار به نقد و کالبد شکافی ‏آثار فعلی نیازمندیم.‏

پژوهشگر و نویسنده گیلانی در ادامه با بیان اینکه توانایی ذهنی‬ بسیاری از راویان از‬ نظر‬ در حال تحلیل رفتن است، اظهار کرد: این موضوع ممکن است برخی از حوادث و رخدادها را مخدوش کند همچنین بسیاری از راویان حضور در جبهه را یک وظیفه می‌دانند و به سختی حاضرند در مورد آن حرف بزنند.‏

عباسی با تاکید بر اهمیت بهره‌مند بودن نویسندگان این عرصه از تبحر لازم، بیان کرد: ضعف دانش فنی برخی از نویسندگان موجب تنزل وجاهت یک رخداد یا مخدوش شدن درخشندگی یک پدیده ‏تاریخی می‌شود.‏ ضعف دانش فنی برخی از نویسندگان موجب تنزل وجاهت یک رخداد یا مخدوش شدن درخشندگی یک پدیده ‏تاریخی می‌شود.‏

همچنین در مواردی آمیختن روایت از سر دلسوزی با مباحث ایدئولوژیک منجر به ایجاد تعارض ذهنی در خواننده می‌شود، ادامه داد: موضوع دیگری که باید به آن توجه داشت این است که پرداخت تکراری یک اتفاق از نگاه و منظر و قلم چند نویسنده موجب برخی تناقضات و دلزدگی می‌شود.