به گزارش خبرنگار زردیس، فرهاد نصیری شیرازی در نشست تخصصی یادروز حافظ در سخنرانی خود با عنوان «بهره خوش‌نویسان از شعر حافظ شیرازی» گفت: خوشنویسی، عروس هنرهای اسلامی، از آغاز، همواره، همگام با کلام وحی، آفرینش‌های ادبی و اندیشه‌ورزی خردمندان و بزرگان بوده است. از دیرباز، متعالی‌ترین معانی دینی، ادبی، عرفانی، علمی و…، به‌یاری هنر کتابت و خوش‌نویسی و به‌همت طالبان علم و معرفت ثبت و ضبط شده و به نسل‌های بعدی منتقل گشته است. این مهم البته برخاسته از خاصیت غالب تمدن اسلامی بوده است؛ در تمدن اسلامی «کلام» و «کتاب»، ازجمله خاصیت‌های غالب محسوب می‌شد؛ زیرا «کتاب» در آغاز پیداییِ این تمدن، به‌منزله معجزه‌ی پیامبرش، حضرت ختمی مرتبت، محمد مصطفی (ص)، شناخته شد.

وی گفت: قرن هشتم دوره‌ای است که بر اثر تلاش چندصدساله‌ی خوش‌نویسان بزرگ گذشته مااند ابن‌مقله، ابن‌بوّاب و یاقوت مستعصمی، اقلام شش‌گانه‌ی محقق، ریحان، ثلث، نسخ، توقیع و رقاع، به نقطه‌ی اوج و حد کمال خود رسیده بود. درحقیقت، روزگاری که حافظ در آن می‌زیسته، یکی از پرفروغ‌ترین دوره‌های رواج خوش‌نویسی بوده است.

نصیری شیرازی افزود: هنر خوشنویسی با شعر و ادب فارسی پیوندی ناگسستنی دارد، در این میان هم‌زمانی تکوین عروس خطوط اسلامی، خط نستعلیق، با اعتلای دل‌انگیزترین و ماندگارترین قالب‌های شعر فارسی، غزل، در دیوان سرآمد غزل‌سرایان ادب فارسی، حافظ شیرازی، تقارنی سخت میمون و معنادار است.

به‌گفته این خوشنویس شیرازی، خوشنویس، آن‌گاه که به مرحله‌ای از تسلط، شناخت و مهارت در اجرای ظرایف خط نستعلیق می‌رسد، سروده‌های سحرانگیز خواجه اهل راز را عرصه نمایش زیبایی‌های چشم‌نواز هنرش می‌بیند، صدها، بلکه هزاران نسخه خطی نفیس دیوان حافظ در کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مراکز علمی و هنری شهرها و کشورهای سرتاسر جهان نگهداری می‌شود که حاکی از شور و شیفتگی هنرمندان و فرهیختگان عالم نسبت به شعر متعالی سرآمد غزل‌سرایان ادب فارسی، حافظ شیرازی است.

نصیری درباره نخستین نسخه چاپی دیوان حافظ گفت: براساس مستندات تاریخی درخصوص نسخه‌های چاپی دیوان حافظ، نخستین چاپ این دیوان، در سال ١٧٩١ میلادی (حدود ١١٧٠ شمسی)، توسط ابوطالب تبریزی، سیاستمدار و فرهنگ‌دوست تبریزیِ به‌نام، در کلکته هندوستان انجام گرفته است.

براساس یافته‌های نصیری، قدیمی‌ترین نسخه‌های چاپ‌شده‌ی دیوان حافظ، مربوط به سال ۱۲۶۳ قمری، مقارن با سلطنت محمدشاه قاجار (۱۲۲۴-۱۲۶۴ ق) است؛ یکی به خط محمد آشتیانی و دیگری به قلم مصطفی قلی ابن مرحوم محمدهادی سلطان کجوری است.

نصیری درباره نسخه‌هایی که تا پایان عصر قاجار و در کشورهندوستان به چاپ رسیده گفت: با توجه به قدمت بسیار و تیراژ اندک، این نسخه‌ها، به‌ندرت، در دسترس است و نمونه‌هایی از این آثار را صرفاً، می‌توان در مجموعه‌های شخصی و بعضاً، موزه‌ها و کتابخانه‌ها سراغ گرفت. خوشبختانه، بخت با نگارنده یار شد و به همت ناشر محترم، داریوش نویدگویی، مدیر انتشارات نوید که خود عاشق فرهنگ و ادب ایران‌زمین و از مجموعه‌داران کتاب‌های نفیس هستند، نشانی از مجموعه کتاب‌های اهدایی مرحوم محمدکاظمی شیرازی به دست آمد که به کتابخانۀ حافظیّه اهدا شده بود. این مجموعه حاوی بیش از ۵۰۰ اثر است. در بین این آثار ۵۹ نسخه‌ی دیوان حافظ به چشم می‌خورد.

وی ادامه داد: از این تعداد، چند نسخه مندرس و فرسوده‌اند و به دلیل ازبین رفتن آغاز و انجامشان، قابل شناسایی نیست؛ نهایتاً، از این مجموعه اهدایی، ۳۶ دیوان حافظِ خوش‌نویسی‌شده و به‌چاپ‌رسیده شناسایی شد که نخستین آن‌ها، چنان که اشاره شد، در سال ۱۲۶۳ ق منتشر شده است و آخرینشان در سال ۱۳۶۵ ق در انتشارات شهشهانی بمبئی به چاپ رسیده و خوش‌نویس آن میرزاعلی‌نقی شیرازی است؛ بنابراین آثار مذکور، به‌عنوان قدیمی‌ترین دیوان‌های حافظ که خوش‌نویسی و چاپ شده‌اند، در طول یک قرن به‌همت خوش‌نویسان ایرانی کتابت‌شده و درشهرهای بمبئی، کلکته، حیدرآباد، لاهور و دهلی به چاپ رسیده‌اند. از میان خوش‌نویسان مشهور عصر قاجار که نامشان بر تارک این آثار می‌درخشد، می‌توان به محمودبن‌حکیم وصال شیرازی (۱۲۳۴-۱۲۷۴ ق)، میرزاعلی‌نقی شریف شیرازی (تولد و وفات نامشخص) و محمد قدسی الحسینی شیرازی (۱۲۸۸- ۱۳۶۱ ق) اشاره کرد».

قدیمی‌ترین نسخه دیوان حافظ که در ایران خوشنویسی و چاپ شده، دیوانی است به خط محمدعلی تبریزی که در سال ۱۲۵۶ ش در تبریز به چاپ رسیده است.

نصیری با بیان اینکه تا پایان نیمه نخست قرن حاضر، حافظ‌هایی که خوشنویسی و چاپ شده بودند، انگشت‌شمار بود، گفت: قدیمی‌ترین دیوان‌های حافظ چاپ ایران متعلق است به سال ۱۳۱۱ ش، انتشارات علمی تهران، به خط علی کشفی‌پور اصفهانی؛ دیوان حافظ به خط ابراهیم مشکین‌قلم که در چاپخانه سعادت، به سال ۱۳۱۲ ش منتشر شده است؛ دیوان حافظ به خط فیروز اسکندری که در سال ۱۳۱۵ ش انتشارات دقت تهران آن را چاپ کرده و دیوان حافظ به خط غلامرضا ضیافت که در سال ۱۳۱۶ ش در انتشارات علمی تهران به چاپ رسیده است.

وی افزود: با شکل‌گیری انجمن خوش‌نویسان ایران، در سال ۱۳۲۹ ش، به‌همت استادان بزرگی چون: سیدحسین میرخانی، علی‌اکبر کاوه، ابراهیم بوذری و سیدحسن میرخانی، فصل جدیدی در ترویج و نشر خوش‌نویسی آغاز شد. انجمن خوش‌نویسان ایران که باسابقه‌ترین سازمان هنری مستقل کشور است، با گشایش شعبات متعدد در شهرهای مختلف داخل و خارج کشور و تربیت خوش‌نویسان زبده در این مراکز در هموارکردن مسیر پیوستن ادبیات و هنر خوش‌نویسی، به‌ویژه در دهه‌های اخیر، نقشی مؤثر ایفا کرده است.

به‌گفته‌ی نصیری شیرازی در سه دهه اخیر، یعنی از سال ۱۳۷۰ تا ۱۴۰۰، رشد صنعت چاپ، تحول در آموزش هنر خوش‌نویسی و اقبال بسیاری از خوش‌نویسان به کتابت دیوان حافظ، از یک سو و استقبال عموم مردم برای خرید دیوان حافظ، آراسته به تذهیب و رنگ و با کاغذهای براق گلاسه و جلدهای نفیس در اشکال مختلف و قطع‌های گوناگون، از سوی دیگر، بر کیفیت و کمیت این آثار افزوده است. نام استادان بزرگ خوش‌نویسی، نظیر استادرسول مرادی، استادعباس اخوین، استادمحمد سلحشور و ده‌ها هنرمند نام‌دار عرصه‌ی خوش‌نویسی در این میان شایان ذکر است. گام‌نهادن ناشران با ذوق دراین عرصه نیز، بر تیراژ و تعداد چاپ کتاب‌ها افزوده است. بدون شک پس از قرآن مجید، دیوان حافظ از حیث تعداد، تیراژ و تنوع بالاترین رقم‌ها را در کشور داراست.

در ابتدا و انتهای این شب از برنامه، دل‌گفته‌هایی از هنرمندان، استاد امیرخانی، فرهاد فخرالدینی و کیوان ساکت، درباره حافظ از «گنجینه حافظ و هنرمندان» پخش شد.

ویژه‌برنامه‌های علمی مرکز حافظ‌شناسی با موضوع محوری «حافظ و هنر» در شب‌های ۲۲ و ۲۳ مهر (ساعت ۲۰ و به‌صورت مجازی) نیز ادامه دارد.