به گزارش خبرنگار زردیس، در دو ماه گذشته تنش در مرزهای اوکراین و سپس حمله روسیه به این کشورها به صدر اخبار رسانه‌های خارجی تبدیل شد به طوری که این رسانه‌ها همواره علاوه بر تأثیرات سیاسی این جنگ به بعد اقتصادی آن نیز پرداختند و به نظر می‌رسد بعد اقتصادی آن حالا مهمتر از بعد سیاسی برای اروپاییان باشد.

پس از این جنگ بود که قیمت انرژی به بالاترین میزان خود در ۱۴ سال گذشته رسید و همواره رسانه‌های خارجی توجهشان را روی قیمت بنزین در پمپ بنزین‌ها و قیمت نفت در بازارهای جهانی متمرکز بود.

به همین دلیل به توجه بسیار کمتری به افزایش قیمت محصولات کشاورزی از جمله گندم، ذرت و روغن آفتابگردان داشتند، این در حالی است که این محصولات بسیاری از کالاهای اساسی انسان‌ها از نان گرفته تا مواد غذایی و پروتئینی که از حیواناتی از جمله گاو، مرغ و خوک به دست می‌آید، در بر می‌گیرد.

بسیاری از مصرف کنندگان تا قبل از همه گیر شدن بیماری کرونا و سویه های آن با مشکلات معیشتی فراوان به دلیل تورم محصولات کشاورزی و مواد غذایی در سراسر جهان روبرو بودند، این در حالی است که این امر در وضعیت فعلی افزایشی بوده و بسیاری از اقلام ضروری و کالاهای اساسی از جمله نان و سایر کالاهای خانوار در اوج قیمتی خود هستند.

اما به راستی افزایش قیمت محصولات کشاورزی و مواد غذایی در سراسر جهان به چه چیزی بر می‌گردد؟

روسیه و اوکراین در سطح جهانی به عنوان “سبد نان جهانی” نامیده می‌شوند. روسیه بزرگترین صادرکننده گندم در سراسر جهان بوده و ۲۰ درصد از عرضه جهانی این محصول اساسی را به خود اختصاص داده است.

در همین حال، اوکراین ششمین صادرکننده برتر گندم است و حدود ۸ درصد از عرضه جهانی این محصول را تولید می‌کند. اوکراین دارای خاک سیاه معروف به “چرنوزم” است و رهبر جهان در تولید روغن آفتابگردان بوده و جز ۱۰ صادرکننده برتر ذرت، کلزا و جو است.

اروپا، خاورمیانه و چین مقاصد اصلی برای واردات کالاهای کشاورزی روسیه و اوکراین هستند. در این تضاد گسترده و جنگ بین دو کشور بازار کالاهای اساسی به شدت تفاوت قیمتی زیادی را به خود دیده‌اند و شواهد حاکی از آن است که قیمت این محصولات کشاورزی و مواد غذایی به سطح بی سابقه‌ای رسیده و قیمتشان به سطحی رسیده که تاکنون هرگز این قیمتها را به خود ندیده است.

شاخص قیمت مواد غذایی سازمان ملل متحد به بالاترین حد خود رسیده است و از زمان شروع همه گیری ۴۰ درصد افزایش قیمت به خود دیده است. در همین حال، قیمت گندم در هفته گذشته در هیئت تجاری شیکاگو به بالاترین حد خود رسید. ذرت، سویا و روغن آفتابگردان هم خیلی به لحاظ قیمتی نسبت به گندم عقب نیستند.

نبض امنیت غذایی دنیا در دستان روسیه و اوکراین

یکی از دلایل اصلی این امر به این موضوع بر می‌گردد که روسیه و اوکراین خود دو کشور بزرگ تأمین کننده محصولات کشاورزی و نهاده‌های دامی دنیا محسوب می‌شوند به طوری که روسیه همراه با اوکراین ۲۹ درصد از صادرات جهانی گندم، ۸۰ درصد از صادرات روغن آفتابگردان و ۱۹ درصد از صادرات ذرت جهان را به خود اختصاص داده‌اند.

از طرف دیگر معاملات آتی گندم و ذرت آمریکا با محدودیت‌های معاملاتی روزانه خود افزایش یافت، در حالی که کنجاله سویا به بالاترین میزان خود از سال ۲۰۱۲ رسید و عمدتاً به دلیل نگرانی‌ها در مورد عرضه جهانی غلات بوده است، از طرف دیگر قیمت‌های گندم و ذرت به ترتیب در بازار جهانی با افزایش ۳۰ درصدی و ۲۰ درصدی روبرو شده است.

کارشناسان معتقدند این تنش بین این دو کشور قیمت مواد غذایی را به بالاترین حد خود خواهد رساند به‌طوری که از همین حالا روزانه ۵۰ سنت قیمت گندم صادراتی آمریکا افزایش می‌یابد، قیمت گندم و سویا به بالاترین سطح در ۹ سال گذشته رسیده است.

امنیت غذایی چه کشورهای بغرنج می‌شود؟

آمارهای صادراتی محصولات غذایی روسیه نشان می‌دهد خاورمیانه و آفریقا مقصد ۷۰ درصد از صادرات گندم این کشور بوده است، به همین دلیل به نظر می‌رسد کشورهای منطقه در صورت ادامه دار بودن تنش و جنگ این دو زیان زیادی دیده و امنیت غذایی آنها با مشکلات زیادی مواجه شود.

جمعیتی که بیشترین آسیب را از افزایش قیمت مواد غذایی و محصولات کشاورزی متحمل می‌شود، کشورهای فقیرتری مانند پاکستان، بنگلادش، مصر، لبنان و مراکش هستند که بیش از ۴۰ درصد ذرت و گندم خود را از منطقه دریای سیاه به دست می‌آورند.

براساس اعلام مؤسسات بین المللی و تحقیقاتی جنگ در سوریه باعث گرسنگی ۱۲.۴ میلیون سوری شده است. و این در حالی بوده است که این کشور تا سال ۲۰۱۱ که درگیر حمله داعش شد، از نظر گندم خودکفا بود. گفته شده است جنگ اوکراین موجب افزایش گرسنگان در کشورهای منطقه خاورمیانه شود.

از طرف دیگر ادامه دار بودن جنگ روسیه و اوکراین مصر به عنوان بزرگ‌ترین وارد کننده گندم در جهان احتمالاً به شدت تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. پرجمعیت‌ترین کشور عربی که ۱۰۲ میلیون نفر را در خود جای داده حدود ۱۲.۵ میلیون تن گندم را در فاصله سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱ میلادی وارد کرده که تقریباً ۸۵ درصد آن از روسیه و اوکراین بود.

روسیه از غلات خود به عنوان سلاح استفاده خواهد کرد

همانطور که در گزارش سازمان ملل آمده است، “این کشورها در حال حاضر با مسائل گرسنگی دست و پنجه نرم می‌کنند و کمبود مواد غذایی و افزایش قیمت بیشتر می‌تواند ناآرامی‌های اجتماعی را برانگیزد.” در مورد عواقب این وضعیت، تنها باید به نقش افزایش قیمت مواد غذایی از سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۰ در تحریک قیام اعراب نگاه کرد و به عمق فاجعه امنیت غذایی در این کشورها پی برد.

از آنجایی که به نظر می‌رسد حملات موشکی روسیه به اوکراین ادامه دار باشد و اتحادیه اروپا و آمریکا نیز به تحریم‌های خود علیه روسیه بیفزایند؛ احتمالاً مسئولین کاخ کرملین از محصولات کشاورزی و مواد غذایی به عنوان سلاح استفاده کرده و زنجیره امنیت غذایی را تحت فشار قرار دهند تا کشورهای دیگر به قدرت مسکو پی ببرند.

درست است که صادرات کالاهای اساسی از روسیه به دیگر کشورهای دنیا شامل هیچ تحریمی از سوی اتحادیه اروپا یا ایالات متحده نشده است اما آنها سیستم مالی و بانکداری و فناوری روسیه را مورد تحریم‌های شدید خود قرار داده است.

بنابراین به نظر می‌رسد کرملین محافظه‌کارتر عمل کند و صادرات کالاهایی مانند گندم، ذرت و کود را برای بخش خصوصی محدود کند (روسیه یکی از ۵ تولیدکننده برتر آن است).

مسکو قبلاً گندم را به همسایگان فقیر خود در اتحادیه اقتصادی اوراسیا تحریم کرده و صادرات پتاسه و مواد ضروری فسفات در کود را به دیگر کشورها ممنوع کرده است.

در حالی که ایالات متحده و متحدانش می‌توانند از «قطع کردن» روسیه از اقتصاد جهانی به دلیل تجاوزاتش به اوکراین در آرامش باشند اما به نظر می‌رسد خطرات کشاندن جهان به رکود اقتصادی، بحران غذایی و ناآرامی اجتماعی در حال افزایش است.

تحریم‌های آمریکا دیگر کارساز نیستند

تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا در این مقیاس در گذشته برای کشورهایی مانند ایران، ونزوئلا و کره شمالی اعمال شده است، اما آنها بازیگران بزرگی در اقتصاد جهانی نیستند. اقتصادی به اندازه و مقیاس روسیه که بسیاری از کالاهایی را که مردم کشورهای مختلف در زندگی روزمره استفاده و مصرف می‌کنند؛ در آن تولید می‌شود عواقب وحشتناک‌تری برای همگان دارد به عبارت دیگر مردم این کشورها تحریم کننده خود در آب‌های ناشناخته‌ای هستیم و ظاهراً برای عواقب آن آماده نشده‌اند.

از آنجایی که اروپا فاقد منابع انرژی جایگزین است، تحریم‌های غرب تاکنون رگ حیاتی اقتصاد روسیه که همان– توانایی صادرات نفت و گاز به اروپا- است را دست نخورده گذاشته‌اند. اما به نظر نمی‌رسد که توجه مشابهی به پیامدهای عدم حضور روسیه در زنجیره تأمین غذای جهانی شده باشد.

آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها به پیامدهای تحریم‌ها علیه کشورهای سرکش عادت ندارند، زیرا در سرزمین‌های دورتر از این مناطق هستند و تحریم‌ها هیچ تأثیر مستقیمی بر زندگی روزمره مردم آنها ندارند.

توانایی ایران و کره شمالی برای متزلزل کردن اقتصاد جهانی آزاردهنده است، این در حالی است که روسیه می‌تواند آمریکا و کشورهای غربی را به شدت تحت تأثیر قرار دهد به طوری که باید شاهد آن باشیم به زودی خانواده‌های ساکن در ایالات متحده و اروپا درباره قیمت‌های بالای ذرت، نان و گوشت در کشورشان بحث کنند که این امر به معنای شکست تحریم‌های یکجانبه اروپا و آمریکایی‌ها خواهد بود.

امین محمودی- خبرنگار اقتصاد بین الملل