خبرگزاری زردیس-گروه دین و آیین-سمانه نوری زاده قصری: برای بررسی وضعیت مسلمانان در جهان چاره‌ای جز بررسی نسبت دین و دولت در سرزمین‌هایی که اتباع و شهروندانی مسلمان دارند نیست. در میان کشورهای مختلف وضعیت‌های گوناگونی را شاهدیم. طبعاً بررسی وضعیت مسلمانان در کشورهایی که در آنها نسبت جمعیتی با غلبه مسلمانان بر سایر ادیان و مذاهب است اولویت دارد. به همین جهت در بررسی وضعیت «دین و دولت» در گستره جهان، پیش‌تر مجموعه گزارش‌هایی را تقدیم نگاه مخاطبان مهر کردیم. قسمت اول این گزارش‌ها به بررسی وضعیت مسلمانان در جمهوری خلق چین می‌پرداخت و قسمت‌های دوم تا پنجم نیز به وضعیت مسلمانان و شیعیان در جمهوری آذربایجان پرداختیم. گام ششم را با بررسی وضعیت مسلمانان و سیاست‌های دینی جمهوری تاجیکستان برداشتیم و در گام هفتم وضعیت مسلمانان در شبه قاره هند را بررسی کردیم. اینک و در گام هشتم به بررسی وضعیت مسلمانان در ازبکستان پرداختیم.

جمهوری ازبکستان کشوری در آسیای میانه است که در سال ۱۹۹۱ پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی استقلال خود را به دست آورد. این کشور از غرب و شمال با قزاقستان، از شرق با قرقیزستان و تاجیکستان و از جنوب با ترکمنستان و افغانستان همسایه است. این منطقه از دو هزار سال پیش از میلاد مسیح مسکونی بود. نشانه‌های زندگی مردم در این دوره زمانی در شهرهای سمرقند، خوارزم، تاشکند و بخارا یافت شده است. در سده دهم میلادی، منطقه کنونی ازبکستان جزئی از قلمرو سامانیان بود. منطقه کنونی ازبکستان بعدها به ترتیب جزئی از حکومت‌های غزنوی، سلجوقی، خوارزمشاهی، مغول، تیموری و ازبک شد. در قرن نوزدهم امپراتوری روسیه سرزمین‌های خود را گسترش داد و آسیای میانه را تصرف کرد. به این ترتیب ازبکستان بخشی از شوروی شد. حکومت شوروی خدا را قبول نداشت و با مذهب جنگ داشت و همین موضوع به محبوبیتش میان مردم جهان لطمه می‌زد.ازبکستان ۷۰ سال تحت سیطره کمونیسم قرار داشت. در دوره کمونیستی تمام هم و غم کمونیست‌ها این بود که به طور کلی دین را از حکومت جدا کنند و تا اندازه زیادی هم موفق شدند. با استقلال کشور ازبکستان، در حیات دینی جامعه ازبکستان مرحله جدیدی آغاز شده است. در این مرحله، برای ازبکستان که یک کشور کثیر المله و کثیر الادیان به حساب می‌آید، حفاظت از استقلال کشور، تحکیم امنیت در جامعه و تأمین رشد منظم اجتماعی و سیاسی و اقتصادی از عوامل مهم و محرک احیای هویت ملی و رشد معنوی و فرهنگی عموم مردم محسوب می‌شود.

در همین راستا با بهرام زاهدی، کارشناس خاورمیانه و پژوهشگر بین‌الملل به گفتگو نشستیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:

بهرام زاهدی، کارشناس خاورمیانه به نقش محوری ازبکستان در آسیای مرکزی اشاره کرد و گفت: ازبکستان جمعیت بیشتری نسبت به چند کشور دیگر آسیای مرکزی دارد و سمرقند، بخارا، منطقه خوارزم و تاشکند از جمله شهرهای تمدنی در ازبکستان هستند.

وی با اشاره به احیای تمدن اسلامی در چهار سال اخیر و در آغاز دولت شوکت میرضیایف در ازبکستان خاطرنشان کرد: در تاشکند مرکزی به نام مرکز بزرگ تمدن اسلامی با حمایت دولت ایجاد شده و تلاش دارند که میراث فرهنگی خود را به نمایش بگذارند و در آنجا در تلاش هستند که از اندیشمندان جهان اسلام دعوت کنند و کتب و نسخ زیادی در آنجا جمع‌آوری شود.

زاهدی به سهم گذاری که در بحث گردشگری حلال یا توریسم اسلامی در ازبکستان صورت گرفته اشاره و عنوان کرد: با توجه به وجود مزار خیلی از بزرگان عرفان و تصوف در ازبکستان، آنان در جوامعی مثل پاکستان، هند و کشورهای پیرامون خودشان مالزی و اندونزی در زمینه گردشگری تبلیغات خوبی انجام دادند و امروز گردشگران زیادی برای گردشگری حلال و زیارت به ازبکستان می‌آیند.

وی منظور از گردشگری حلال را تدبیر خدمات رفاهی همراه با مسجد و نمازخانه در طول مسیر گردشگری عنوان کرد و گفت: همه چیز به صورت همزمان مرتب و سایر حواشی که باید به آن توجه می‌کردند پرداخته شده و بسیار پر رونق است.

کارشناس مسائل خاورمیانه با اشاره به ورود گردشگر غیر مسلمان به ازبکستان اظهار داشت: زیبایی معماری در سمرقند و بخارا به گونه‌ای است که افراد زیادی به ویژه از اروپا و آلمان در طول سال به ازبکستان مراجعه می‌کنند و مسلمانان نیز به عنوان زیارت بزرگان طریقت‌های الهام و تصوف مراجعه می‌کنند.

وی با بیان اینکه ما در راستای احیای بافت‌هایی که وجود دارد و ترمیم زیارتگاه‌ها می‌توانیم فعالیت‌های خوبی داشته باشیم، گفت: در این راستا ازبکستان، دولت و ملت همراهی می‌کنند و می‌توانیم پیوندهای فرهنگی را بیشتر کنیم.

وجود زیارتگاه‌ها در ازبکستان، نقطه مشترکی برای انجام کارهای فرهنگی است

زاهدی به وجود زیارتگاه‌های مشترک در ازبکستان اشاره کرد و گفت: وجود افرادی همچون حکیم ابوعلی سینا و دیگر افرادی که میراث مشترک بین ما و ازبکستان هستند و زیارتگاه‌های مشترک همچون زیارتگاه قثم بن عباس، که در نهج‌البلاغه امام علی (ع) اشاره کردند که ایشان از یاران پیامبر بودند و مزارش در سمرقند بوده و مسلمانان برای زیارت مراجعه می‌کنند و معماری آن برای اروپایی‌ها لذت بخش است؛ اینها نقطه مشترکی برای همکاری‌های فرهنگی است.

ویژگی منحصر به فرد ازبکستانی‌ها قناعت و آرامش است

وی با اشاره به اینکه دین رسمی ازبکستان اسلام است، گفت: مردم ازبکستان برخلاف مردم کشورهای دیگر به دنبال پول و سرمایه گذاری نیستند و با قناعت و آرامی خوی گرفته‌اند.

زاهدی مذهب بیشتر ازبکستانی‌ها را سنی حنفی خواند و ادامه داشت: سنی‌ها برخی وابسته به یک طریقت عرفان و تصوف هستند، برخی نقش‌بندیه و برخی قادریه و سایر طریقت‌هایی که آنجا وجود دارد.

وی با اشاره به اینکه در دره مهم فرغانه، سه شهر مهم اندیجان نمنگان و فرغانه وجود دارد، خاطرنشان کرد: در این شهرها که تدین مردم بالاتر است، گروه‌های تروریستی که ظاهر اسلامی دارند سعی می‌کنند برای مردم دام پهن کنند.

کارشناس خاورمیانه ادامه داد: مردم ازبکستان با سختی زیادی به کشت پنبه می‌پردازند و درآمدها در آنجا پایین است و در دوران «اسلام کریم اف» مردم ظلم زیادی دیده‌اند و آمادگی پیوستن به گروه‌های مسلح را داشتند.

وی خاطرنشان کرد: با روی کار آمدن شوکت میرامانوویچ میرضیایف مشکلات کمتر شده و ایشان سال اولی که آمد هزار نفر از زندانیانی که به واسطه مسائل اسلامی دستگیر شده بودند را آزاد کرد.

زاهدی به وحدت مردم پس از روی کارآمدن میرضیایف اشاره و اظهار کرد: در این مدت ساخت مساجد و مکان‌های اسلامی مجاز شد و ۱۷ مسجد در همان سال اول در پایتخت ساخته و ۲ هزار تشکل مذهبی در تاشکند ثبت شد.‌

صف چند کیلومتری برای خرید مصحف قرآن

وی با اشاره به اینکه در زمان رئیس جمهور قبلی ازبکستان اسلام در خانه‌ها محدود شده بود، عنوان کرد: در دوران رئیس جمهور جدید جلوی این مسائل گرفته نمی‌شود و ازبکستان بسیار فعال‌تر شده است و به رویکرد فرهنگی و جهان اسلام بیشتر توجه می‌کنند.

زاهدی یادآور شد: در ازبکستان زمان چاپ قرآن مردم جلوی انتشارات حلال ده‌ها کیلومتر صف تشکیل می‌دهند و در مدت چند ساعت چند هزار نسخه قرآن را خریداری می‌کند در حالی که این اتفاقات در دوران اسلام کریم اف کم بوده است.

برگزاری مسابقات قرآنی در ازبکستان

وی به برگزاری مسابقات قرآنی با شکوه در ازبکستان اشاره کرد و گفت: در تاجیکستان قاریان برجسته وجود دارد و محافل قرآنی باشکوهی هم در آنجا برگزار می‌شود که دولت سابق نتوانست جلوی آن را بگیرد ولی در ازبکستان در پنج سال اخیر این اقدامات دنبال می‌شود و مسابقات قرآنی نیز برگزار می‌شود.

زاهدی در پایان گفت: این همه بیانگر عطش شدیدی بود که در جامعه ازبکستان نسبت به اسلام و میراث کهن و تمدنی منطقه ماوراءالنهر وجود داشت بدون شک طی دهه‌های آینده شاهد رشد بیشتر فرهنگ اسلامی و جریان‌های اسلام گرا در ازبکستان خواهیم بود و با توجه به ریشه‌های عمیق تمدن اسلامی در ماوراءالنهر احتمالاً جریان اسلامی تقریبی و تمدنی رشد فراگیرتری نسبت به سایر جریان‌های اسلام گرا خواهد داشت و طبیعتاً این مساله فرصت بسیار خوبی برای جمهوری اسلامی ایران در جهت همکاری‌های فرهنگی و حتی سیاسی با ازبکستان را به مرور در پی خواهد داشت.

وی ادامه داد: با توجه به فضای باز ایجاد شده در دوران میرضیایف و علاقه‌مندی شدید مردم ازبکستان به فرهنگ و میراث اسلامی، به ویژه آموزه‌های عرفان اسلامی، جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با حضور فرهنگی گسترده در حوزه‌های مختلف ازبکستان به نقش‌آفرینی بسیار مناسبی دست بزند.