به بهانه بررسی کتاب “نظریه کارکردگرایی” از آقای نیکلاس نیکل به سراغ او رفتیم تا در رابطه با هدفش از انجام این پروژه سوالاتی بپرسیم. با ما همراه باشید.

-اصغری: بگذارید مستقیم بر سر اصل مطلب برویم و با سوال نهایی کار را آغاز کنیم. نیکلاس نیکل در کتاب نظریه کارکردگرایی به دنبال چه میگردد؟

– نیکل: با سلام. کتاب حاضر ذیل عنوان کلی “کارکردگرایی” بر آن است تا شرحی روشن از مفهوم “کارکرگرایی” در علوم انسانی در معنای کلی­اش ارائه دهد. بی­شک پس از این آشنائی اجمالی با معنا و بستر شکل­گیری چنین مفهومی، ناگزیر بودم دایرۀ بررسیم را محدود کرده و تنها در علوم اجتماعی و به ویژه در جامعه­شناسی، پیدایش و تکوین و جایگاه “کارکردگرایی” را دنبال نمایم.

– اصفری: سبقه نظریه کارکردگرایی به چه زمانی برمیگردد؟

– نیکل: برخی سبقۀ کارکردگرایی را تا زمان فلاسفۀ یونان باستان عقب می­برند و معتقدند اندیشه‌ها و آراء افلاطون دربارۀ جامعه و انسان، مهم‌ترین بنیان‌های تاریخی کارکردگرایی مدرن دربارۀ جامعه و انسان محسوب می‌شود. از آمیزش این زیربنا با ساخت تکنیک علمی و فرهنگ جدید، جامعه‌شناسی نوین متولد می­شود اما افکار افرادی مانند آگوست کنت، هربرت اسپنسر و امیل دورکیم، به ‌صورت مستقیم‌تر در شکل‌گیری این الگوی نظری نقش داشته است.

دیدگاه تکامل اجتماعی در پیش­روندِ خود از اسپنسر به پارسونز و در نهایت به نوکارکردگرایان طوری متحول گشت که در آن قیاس زیستی استعاری­تر شد و کنار گذاشته شد. دورکیم اساس کارکردگرایی را به‌ عنوان نظریه‌ای بنا نهاد که به دلیل توجه اولیه‌اش به تعادل اجتماعی، ارزش پیدا کرد. در ادامه این کتاب تلاش شده است تا این تحول در سنت پوزیتیویستی جامعه­شناسی توضیح داده شود.

کارکردگرایی همچنین ازجمله مکاتب جامعه‌شناسی است که به‌ ذکر نظریاتی پرداخته که حوزه‌ی فعالیت­شان در پارادایم پوزیتو قرار دارد.

– اصغری: شما در این کتاب خودتان به تولید علم پرداختید؟

– نیکل: خیر. بنده بارها به صورت مکرر عرض کرده­ام که بنده همواره در تلاش بوده­ام از خلال بررسی آرا متفکران مختلف به پاسخ­های ذهن خودم برسم و تصور می­کرده­ام که نتایج این به اصطلاح “بلند بلند” فکر کردن می­تواند برای دیگران نیز مفید باشد.

– اصغری: پس در این کتاب باید انتظار مشاهده اسامی متفکران زیادی را داشته باشیم. کدام متفکران در این زمینه فعالیت کرده­اند؟

– نیکل: در این کتاب من به تحلیل و ارزیابی نظریه­های سه متفکر کلاسیک جامعه­شناسی در رویکرد کارکردگرایی می­پردازم که عبارتند از: آگوست کنت، هربرت اسپنسر و امیل دورکیم. البته کارکردگرایی تقریبا از اندیشۀ تمامی بنیان‌گذاران تفکر اجتماعی بهره گرفته یا بعدها در تلفیق با نظریات مختلف تکوین پیدا کرده است. ولی ازنظر ترنر و ماریانسکی، این سه جامعه‌شناس برجسته بیش از همه در طرح و شکل­گیریِ کارکردگرایی تاثیر داشته‌اند.

– اصغری: ولی من در نگاه اجمالی به فهرست کتاب چیزهای دیگری را نیز دیدم. آیا اشتباه می­کنم؟

– نیکل: خیر. شما صحیح دیدید. . آن‌چه در این نظریات، مهم و کلیدی است، توجه به نظم و ثبات در جامعه است که بیش‌تر نظریه‌پردازان کارکردگرایی بدان توجه داشته‌اند. این چیز جدیدی بود و کنت لحنی را تعیین کرد که در طول قرن نوزدهم بی‌تأثیر باقی ماند بنابراین لازم دیدم تا پیش از اینکه به آراء نظریه­پردازان برسم در فصل دوم این کتاب در مورد “محافظه­کاری” و “پوزیتویسم” بحث کنم و تکلیف خود را با این مفاهیم که تا آخر کتاب با ما خواهد بود، روشن سازم.

همچنین هربرت اسپنسر در حمایت خود از مدل بیولوژیکی جامعه صریح بود. در حالی که هر دو جامعه‌شناس فرانسوی یعنی کنت و اسپسنر، به طور ضمنی تأثیر زیست‌شناسی را پذیرفتند، اما در نظریه‌هایشان تا حدودی این امر پنهان ماند. هربرت اسپنسر و بعداً رادکلیف-براون به‌طور واضح این تأثیر را پذیرفتند.

– اصفری: با این اوصاف آیا نباید انتظار چیز جدیدی در این کتاب داشته باشیم؟

– نیکل: پاسخ به این سوال دو وجهی است. همزمان باید کلمه آری و خیر را به بکار ببرم. همانطور که پیشتر گفتم در این کتاب من به تولید علم نپرداختم. صرفا به تبیین و چیدن نظرات متفکران مختلف ولی بر اساس دید خودم به حرفهایشان پرداختم. در نگاه به یک ابژه افراد مختلف میتوانند برداشت خود را داشته باشند. پر واضح است که اختلاف برداشت­ها با توجه به ثابت و مشخص بودن موضوع نباید اختلاف معیار زیادی داشته باشند. اما بهرحال با مطالعه آثار متفکران متفاوت هر کس میتواند برداشتی کمی متفاوت نسبت به دیگران داشته باشد. من در این کتاب حرف جدیدی نزده­ام اما فکر می­کنم مخاطب با همراهی من در خواندن این کتاب بتواند به چکیده خوبی از نظرات متفکران با چاشنی نگاه نیکلاس نیکل دست یابد.

– اصغری: اما شما عنوان کتاب را نظریه کارکردگرایی انتخاب کرده­اید. این عنوانی فریب دهنده است.

– نیکل: خیر. عنوان کتاب شرحی بر نظریه کارکردگرایی است.

– اصغری: اما “شرحی بر” بسیار کوچک است و “نظریه کارکردگرایی بزرگ”

-نیکل: نه. نه. این که خروجی طراح جلد است. آنچه من به او گفتم “شرحی بر نظریه کارکردگرایی” بود

– اصغری: ولی شما در نهایت طرحی که او داد را دیدید. و تایید کردید.

– نیکل: بله. ولی به دنبال چه میگردید؟ شما اگر طراح جلد بودید عنوان یک کتاب را با یک پاراگراف می­نوشتید؟ روشن است که در طراحی جلد می­بایست جنبه­های بصری هم رعایت شود.

در نهایت میبایست در طراحی جلد عنوانی که قرار است به آن بپردازیم را بزرگ کنیم و از طرفی امانت داری را با آوردن “شرحی بر” رعایت کنیم. ضمن اینکه در جای جای کتاب توضیح داده­ام که نقش من در این کتاب بازگویی آرا این متفکران است.

– اصغری: بگذریم. در ادامه به چه چیزهایی پرداختید؟

– نیکل: البته این بگذریم به معنای نپذیرفتن توضیح بنده است و این من را ناراحت میکند. اما میگذریم. در پاسخ به سوال شما باید بگویم پارسونز می‌توانست به‌عنوان چهارمین نظریه‌پرداز تکامل در نظر گرفته شود، اما سهم او با تاثیرپذیری بسیار گسترده­ای از رویکردهای مختلف همراه بود و بنابراین نمی­توان او را تنها در کارکردگرایی گنجاند و به همین دلیل برخی رویکرد او را “کارکرد ساختارگرا” نامیده­اند. اشاره به این مسئله نیز ضرورت تعیین تکلیف با “تکامل” در کارکردگرایی را پیش می­کشد که یکی دیگر از رئوس فصول کتاب است. پس از این پایه­گذاری در فصل­های بعدیِ کتاب، بررسی نظریات مختلف جامعه­شناسیِ کارکردی راحت­تر خواهد بود.

– اصغری: آیا این کتاب به مانند سه گانه “اقتصاد و آگاهی” که پیشتر منتشر کرده اید ادامه دار خواهد بود و یا میبایست موخره این کتاب را پایان قطعی کتاب بدانیم؟

– نیکل: سوال خوبیست. اتفاقا اگر این سوال را راجع به سه گانه­ی “آگاهی و اقتصاد” میپرسیدید پاسخ قطعی من ادامه دار بودن آنها میبود اما در مورد کتاب “کارکردگرایی” باید محتاط باشم. احتمال ادامه دار بودن آن کم است.

– اصغری: آقای نیکل بابت وقتی که در اختیار ما گذاشتید ممنونیم. امیدوارم بتوانیم مصاحبه ای راجع به کتاب “نظریه انتخاب عمومی” شما هم داشته باشیم. اگر در انتها صحبتی دارید میشنویم.

– نیکل: من نیز بابت انجام این مصاحبه از شما سپاسگزاری میکنم. خدانگهدار

 

این مطلب، یک خبرآگهی (رپورتاژ آگهی) بوده و خبرگزاری زردیس در محتوای آن هیچ نظری ندارد.