خبرگزاری زردیس – گروه هنر – علیرضا سعیدی: سرودهایی که طی سال‌های آغازین پیروزی انقلاب اسلامی ایران برای ایام دهه فجر انقلاب اسلامی تولید و عرضه می‌شود، آثار ماندگاری بودند که در مومنانه‌ترین شکل ممکن اجرا و تبدیل به موزه‌های همیشه همراهی شد که قطعاً در خیل خاطرات ماندگار مردم این سرزمین فراموش نمی‌شود. شرایطی که غیر از مواردی بسیار استثنا هنوز شاهد تکرار آن در حوزه سرود و آهنگ‌های انقلابی نیستیم و با وجود تلاش‌های خوبی که در این عرصه صورت گرفته اما هنوز نتوانسته جای خالی این نواهای خاطره‌انگیز را پر کند.

اما آنچه به مناسبت فرارسیدن ایام دهه فجر امسال بهانه‌ای برای رجوع دوباره به این مقوله مهم و مؤثر اجتماعی شد، کندوکاوی دوباره و البته خاطره ساز برای معرفی برخی سرودها و آثار موسیقایی متناسب با دهه فجر است که گروه هنر خبرگزاری زردیس را بر آن داشت تا در روزهای آتی نیم نگاهی دوباره درباره نحوه ساخت و تولید آن داشته باشد.

در دهمین گام از سلسله گزارشات «بازخوانی مهر از سرودهای فجر» به سراغ یکی از سمفونی‌های ماندگار دهه هشتاد موسیقی کشورمان رفتیم که سازنده آن بدون تردید یکی از مهم‌ترین، جریان ساز ترین و مؤثرترین آهنگسازان موسیقی کشورمان در دهه‌های اخیر بوده است. هنرمندی ارزنده که علاوه بر خلق آثار ماندگار فراوانی در حوزه آهنگسازی سینما در دیگر حوزه‌های موسیقی نیز فعالیت چشمگیری داشته و قطعات ماندگاری را از خود بر جای گذاشته است. بله؛ مجید انتظامی هنرمندی تمام نشدنی که طی سال‌های گذشته مطالب و گزارش‌های رسانه‌ای متعددی از این اهنگساز برگزیده کشورمان منتشر شده و همواره جزو رکوردداران خلق ملودی‌های خاطره ساز و ماندگار در عرصه‌های مختلف محسوب شده است.

یکی از این آثار ماندگار به جای مانده از دهه هشتاد فعالیت‌های انتظامی در عرصه موسیقی که توانست شناسنامه‌ای درخشان از برخی آثار منتخب این آهنگساز در عرصه سینما و همچنین دیگر ساخته‌هایش محسوب شود، سمفونی «انقلاب اسلامی» است که در سال ۱۳۸۷ پیش روی مخاطبان قرار گرفت و توانست به عنوان یکی اجراهای ماندگار موسیقی کشورمان در عرصه‌های انقلابی معرفی شود. سمفونی که در کنار دیگر پروژه‌های مجید انتظامی از جمله «ایثار»، «مقاومت»، «خرمشهر»، «این فصل را با من بخوان»، «کارون»، «صلح» از دسته آثار ملی – میهنی است که آهنگساز و گروه اجرایی توانسته‌اند در قالبی منسجم، آکادمیک و مبتنی بر آموزه‌های دانشگاهی حوزه موسیقی پروژه‌هایی را پیش روی مخاطب قرار دهند که اگرچه رنگ و بوی سفارشی دارند، اما به قدری از کیفیت لازم برای یک اثر موسیقایی برخوردارند که می‌توانند با نگاهی مستقل مورد بررسی و قضاوت قراربگیرند.

مجید انتظامی در بهمن ماه سال ۱۳۸۷ بود که طی گفتگویی با یکی از رسانه‌ها درباره انگیزه‌های خود برای ساخت این سوئیت سمفونی که بعد از تولید اولین بار در حضور رئیس جمهور وقت و بعدها در اجراهای دیگر در قالب یک اثر نمایشی – موسیقایی نیز پیش روی مخاطبان قرار گرفت، توضیح داده بود: از آنجایی که می‌خواستم در ساخت سمفونی انقلاب تجربه دیگری داشته باشم، به دنبال یک پیام از انقلاب بودم که به بهترین شعار جمهوری اسلامی یعنی صلح و سازندگی رسیدم. من برای طراحی سمفونی انقلاب به دنبال مهم‌ترین نقطه‌های انقلاب بودم؛ البته برای خودم ورود امام و فوت ایشان مهم‌ترین نقطه‌های انقلاب بود؛ به این واسطه اینها را در طرح گذاشتم و به این فکر کردم که موسیقی از کجا شروع شود که به این نقاط کشیده شود و آخرش چه بگوید.

این آهنگساز با بیان اینکه هر بخش از سمفونی به تنهایی گویای اتفاقات و رویدادهای مرتبط با انقلاب اسلامی است، به بیان جزئیات آنچه برای تولید و اجرای این اثر طراحی کرده بود پرداخت و گفت: در این اثر از ابتدا سمفونی انقلاب اسلامی از جمله معدود آثار هنری مرتبط با موسیقی انقلاب در دهه‌های اخیر است که توانسته تا حدی رنگ و بوی خاطره‌های جذاب موسیقایی سال‌های اولیه پیروزی انقلاب اسلامی را بازسازی کند شاهد عشق، درگیری و پیروزی هستیم و در واقع شنونده در تمامی بخش‌ها هم انقلاب را می‌بیند و هم با پیام صلح روبه‌رو می‌شود. موسیقی در این اثر مدام در حال لحن عوض کردن است چرا که من دوست ندارم وقتی کسی به کنسرت می‌آید انتهای صندلی بنشیند؛ بلکه دوست دارم همیشه لبه صندلی منتظر یک اتفاق تازه باشد و من بتوانم با موسیقی‌هایم لحظه به لحظه شوکی به مخاطب وارد کنم که در طول کار خمیازه نکشد. موسیقی باید رنگ و بوی جغرافیای این مملکت را هم داشته باشد به خصوص اینکه ما در تمام قسمت‌های موسیقی تم‌های ایرانی با فرمول‌های بین‌المللی استفاده کرده‌ایم. ولی ای کاش امکاناتمان به گونه‌ای بود که می‌توانستیم سازهای سنتی را یک مقدار زیادتر کنیم.

وی در این گفتگو به حس و حالی که برای تولید این اثر موسیقایی داشت، گفته است: حجم زیاد مردم در زمان ورود امام آنقدر زیاد بود که من و پدرم جلوی دانشگاه داشتیم پرس می‌شدیم. همچنین میلیون‌ها آدم برای عزاداری امام در خیابان می‌دویدند. من همه اینها را به چشم خودم دیدم و حالا خیلی خطر دارد که این وقایع را در موسیقی با ۱۰۰ نفر طوری پیاده کنیم که اثرگذار باشد. چرا که نمی‌شود آن موج انسانی را در آن سال‌ها به چیزی تشبیه کرد یا حتی آن حس‌ها را با موسیقی و چند ساز بیان کرد.

مجید انتظامی بعد از طی پروسه طراحی و تولید و تمرین پروژه سمفونی انقلاب بود که پیش از برگزاری مجموعه کنسرت‌ها خود در یک نشست خبری با اشاره به اینکه «سمفونی انقلاب» با شعار صلح و سرشار از عشق و دوستی به میهن است، اظهار کرد: سفارش ساخت این سمفونی پس از اجرای سمفونی «این فصل را با من بخوان» از سوی دکتر ایمانی (معاون وقت امور هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی) به من پیشنهاد می‌شود و من نیز به صورت پراکنده کار را آغاز می‌کنم اما چون ساخت آن از طرف مرکز موسیقی پیگیری نمی‌شود، ساخت آن را رها می‌کنم. تا اینکه دوباره از چند ماه قبل ساخت آن را از سر می‌گیرم. البته الگوهای متعددی برای ساخت این سمفونی پیشنهاد شد و حتی اشاره به ساخت یک پوئم سمفونی که قصه‌ای را بیان می‌کند مطرح شد اما با مرور آن احساس کردم که این کار نخ‌نما شده است و موسیقیدانان بسیاری تاکنون با استفاده از شعارهای انقلابی و قطعاً نام‌آشنای موسیقی کارهایی را صورت داده‌اند به همین دلیل نخواستم برای بار دیگر کار تکراری را ارائه دهم و با وجود اینکه شعارهای انقلابی درمیان مردم رواج دارد و برای آنها آشناست اما کشش یک اجرای یک‌ساعته را برای مخاطب ندارد.

وی افزود: من برای ساخت این سمفونی تصمیم می‌گیرم برپایه و اساس یک شعار که مملو از شور و هیجان است اقدام کنم، به همین دلیل پیام صلح را که شعار جمهوری اسلامی نیز هست و به نوعی با فجایع رژیم صهیونیستی در غزه در این ایام مرتبط است، به عنوان محور این سمفونی در نظر می‌گیرم. […] کلیت سمفونی در چهار فصل ارائه می‌شود و در یک بخش مجزا از این سمفونی موضوع صلح را به صورت مجزا مطرح می‌کند که تصمیم دارم برای این بخش از موسیقی پاپ و مردمی‌تری استفاده کنم. اما در بقیه بخش‌ها که بیشتر ایرانی است خواننده موسیقی ایرانی همراه گروه اجرایی خواهد بود.

محمد جواد بشارتی از محققان و پژوهشگران حوزه موسیقی چندی پیش بود که در یکی رسانه‌های کشور به بیان نقطه نظرات خود پیرامون اجرای زنده سمفونی انقلاب مجید انتظامی پرداخته و گفته بود: مجید انتظامی به نوعی مشهورترین آهنگساز ایرانی در میان توده مردم است. آثار او نظیر از کرخه تا راین، بوی پیراهن یوسف، گرگ‌ها، روز واقعه از شهرت و اقبال عمومی برخوردارند. ضمن آن‌که نسبت فرزندی با عزت‌الله انتظامی نیز در این شهرت بی تأثیر نبوده است. قطعات و نغمات خاطره‌انگیز، حضور خود انتظامی، حضور هنرمندان سینما (انتظامی، حبیب رضایی و مریلا زارعی)، اجرای حرکات موزون و طراحی نور و بازی دست به دست هم داد تا علاوه بر آن‌که ارکستر سمفونیک از کسوت جدی خود قدری خارج و مجالی برای آشتی مردم عادی با ارکستر سمفونیک فراهم آید. مردم و تماشاگران پس از اجرای این فصل را با من بخوان خشنود و راضی سالن را ترک می‌کردند. سالن‌های پر طی شب‌های متوالی و تشویق‌های ممتد حاضران گواه این مدعاست. البته بهره گیری از سازهای متعدد مثل گیتار، گیتار باس، سه تارها، هارپ، پیانو و کیبورد و اجرای افکت و بخصوص مجموعه‌سازهای کوبه‌ای و حضور دف‌نوازان پر شمار وجوه عامه‌پسندی و ارتباط‌گیری طیف‌های مختلف مردم را شکل داده بود. این شاید مهم‌ترین دستاورد اجرای چنین اثری بوده است.

وی می‌افزاید: سمفونی انقلاب اسلامی در بخش‌هایی با عناوین «طلوع فجر»، «هجران»، «آفتاب»، «تداوم نور»، «سازندگی» و «به سوی ایران ۱۴۰۴» ساخته شده است. عناوین بخش‌ها به خوبی نشان‌دهنده مضمون و محتوای اثر است که تکیه بر پیروزی انقلاب تا دوران معاصر و آینده انقلاب (چشم‌انداز طرح ۱۴۰۴) دارد. به عبارتی سمفونی انقلاب روایتگر وقوع انقلاب و حوادث مربوط به آن نیست و بیشتر نظر به لحظه پیروزی و ورود امام تا دوران معاصر و آینده دارد.

این پژوهشگر تاکید کرده است: این سمفونی، ردپای آثار آهنگساز را به خوبی در خود هویدا می‌کند به عبارتی، شاید بتوان سمفونی انقلاب اسلامی را کولاژی از مجموعه آثار و ایده‌های انتظامی طی ۳۰ سال آهنگسازی (بخصوص موسیقی فیلم) دانست. در این راستا ارکستراسیون ساده و نه‌چندان پیچیده، اجتناب از رنگ‌آمیزی صوتی متنوع و لایه لایه، استفاده نکردن از هارمونی و کنترپوان‌های متنوع و پیچیده به ویژه در موسیقی مدرن و قرن بیستمی و به عکس تأکید و تکیه بر ملودی‌های جذاب و ساده، بافت هارمونیک ساده که در بسیاری اوقات ارکستر به نظر هم‌صدا یا با اجراهای پدال‌گونه همراه است، رنگ‌آمیزی صوتی مبتنی بر فضاهای حسی، به کارگیری متنوع افکت یا اصوات در قالب افکت به ویژه آواهای گروه کر از مهم‌ترین عناصر آثار انتظامی در آهنگسازی است.

او در پایان تصریح می‌کند: این عناصر در سمفونی انقلاب با چاشنی آواز سالار عقیلی و نیما مسیحا برای طیف مخاطبان عادی جذاب‌تر و دلچسب‌تر هم می‌شود، تا در هر اجرا تالار وحدت مملو از انبوه تماشاگران مشتاق باشد که در پایان با تشویق‌های ممتد و طولانی لذت خود را از شنیدن این اثر ابراز می‌کنند.

به هرحال سمفونی انقلاب اسلامی از جمله معدود آثار هنری مرتبط با موسیقی انقلاب در دهه‌های اخیر است که می‌توان آن را در زمره آثار پرمخاطب، پرطرفدار و پرشنونده موسیقی‌های انقلابی به ویژه مرتبط با ایام دهه فجر قلمداد کرد که توانسته تا حدی رنگ و بوی خاطره‌های جذاب موسیقایی سال‌های اولیه پیروزی انقلاب اسلامی را بازسازی کند. خاطراتی که نشان دهنده نقش مؤثر اهالی موسیقی در ایجاد شور و هیجان انقلابی میان توده مردم را دو چندان می‌کند.