مجموعه حافظیه شیراز یکی از مهم‌ترین جاذبه های گردشگری توریستی شهر زیبای شیراز است که هرساله میزبان گردشگران زیادی از گوشه و کنار دنیا است. درواقع نمی‌توان به شیراز سفر کرد و بدون بازدید از آرامگاه شاعر بزرگ قرن هشتم یعنی خواجه حافظ شیرازی این شهر زیبا را ترک کرد. شاید برایتان جالب باشد که بدانید، طرح کنونی مجموعه حافظیه شیراز به پیشنهاد یک معمار فرانسوی و نه یک ایرانی پیاده سازی و اجرا شده است. در این مقاله قصد داریم بیشتر با این مجموعه بی‌نظیر آشنا شویم.
آشنایی با تاریخچه حافظیه شیراز
اولین بنایی که بر مزار لسان‌العرفا ساخته شد، 65 سال پس از مرگ او توسط شمس‌الدین محمد یغمایی بناگذاری شد. حافظیه در دوره حکومت صفویان و در زمان حاکمیت نادرشاه افشار چندین بار مورد مرمت قرار گرفت. قسمت‌هایی از حافظیه همانند تالار چهارستون در دوره زندیه به آن اضافه شد. در دوره حکومت قاجار و پهلوی نیز، بنای حافظیه مورد مرمت و بازسازی چندین‌باره قرار گرفت. در طول این سال‌ها بناهایی برگرفته از معماری سنتی ایرانی اسلامی با مصالحه‌ای چون فلز، چوب، سنگ مرمر و خاک بر فراز بارگاه حافظ ساخته شد و بارها مورد تخریب قرار گرفت.
بار روی کار آمدن پهلوی اول و سرازیر شدن مهندسین، شرکت‌ها و معماران اروپایی به ایران، معماری سنتی اسلامی کشور نیز تحت تأثیر مدرنیسم غربی قرار گرفت و معماری آثار تاریخی ایران دچار تحولی عظیم شد. در سال 1314 شمسی طرحی که توسط باستان شنان و معمار بزرگ فرانسوی یعنی آندره گدار برای مجموعه حافظیه شیراز پیشنهاد شد، با نظارت فردی به نام علی سامی و همکاری علی‌اصغر حکمت و رئیس سابق اداره فرهنگ فارس یعنی سرهنگ علی ریاضی پیاده‌سازی شد. درواقع بنای کنونی حافظیه در سال 1315 ساخته شد که در اجرای آن آقایان حکمت و سامی به همراه ماکسیم سیرو فرانسوی نقشی فعال داشتند.
آشنایی با حافظیه شیراز
برای ورود به مجموعه حافظیه شیراز می‌توان از 4 درب استفاده کرد. درب اصلی یا درواقع درب جنوبی مجموعه در حدفاصل دو چهارراه مشهور شهر شیراز یعنی چهارراه ادبیات و حافظیه قرار دارد که دقیقاً رو به روی مجموعه ورزشی حافظیه شیراز است. مجموعه حافظیه دارای دو درب در قسمت غربی و یک درب در قسمت شمال شرقی نیز است. مساحت مجموعه حافظیه تقریباً دو هکتار است که از چهار قسمت اصلی تشکیل‌شده است. محوطه شمالی، حیاط غربی، حیاط شرقی و قسمت ورودی اصلی مجموعه که بانام حیاط جنوبی شناخته می‌شود.
اگر از درب اصلی حافظیه شیراز به داخل این مجموعه ورود کنید، آرامگاه حافظ را نخواهید دید. آنچه بیش از همه در این محوطه خودنمایی می‌کند نارنجستان‌ها، باغچه‌های بزرگ، گلدان‌های عظیم‌الجثه‌ای که در کنار راهروها قرار دارد و رواق بیست ستونه است. برای بازدید از مقبره حافظ باید از پله‌های این رواق بالا رفته و به قسمت شمالی مجموعه بروید.
این رواق در دوره زندیه تنها با چهارستون ساخته شد که در فرم کنونی نیز آن چهارستون به‌خوبی از 16 ستون دیگر قابل‌تشخیص است. در قسمت غربی مجموعه نیز آرامگاه غلامحسین صاحب‌دیوانی و قوام قرار دارد. همچنین آرامگاه خاندان معدل در قسمت شرقی مجموعه واقع است. قسمت زیادی از این محوطه در سال 1386 به حافظیه اضافه‌شده است.
همان‌گونه که اشاره شد، آرامگاه حافظ در قسمت شمالی مجموعه حافظیه شیراز قرار دارد. علاوه بر این در محوطه شمالی مجموعه حافظ‌شناسی، فروشگاه عرضه‌کننده محصولات فرهنگی، کتابخانه‌ای با مساحت 440 مترمربع، دو حوض بزرگ در قسمت شرق و غرب و درختان زیبای نارنج قرار دارد. این حوض‌ها مستطیلی شکل‌اند و تأمین‌کننده آب حوض قسمت ورودی اصلی است. آرامگاه حافظ در ادبیات معماری ایرانی یک کوشک یا همان کلاه‌فرنگی است که در ادبیات غربی بانام پاویون شناخته می‌شود.
ازجمله فعالیت‌های فرهنگی‌ای که در مجموعه حافظیه انجام می‌شود می‌توان به شعرخوانی (به‌صورت ویژه در بیستم مهرماه هرسال که بزرگداشت این شاعر بزرگ است)، برگزاری کنسرت، کلاس‌هایی با موضوع حافظ‌شناسی، کلاس‌های آموزش ساخت انواع ساز موسیقی و… اشاره کرد.
نکاتی جالب درباره معماری مجموعه حافظیه شیراز
حافظیه شیراز تنها اثر معماری آندره گدار معمار و طراح بزرگ فرانسوی در ایران نیست، بلکه موزه ایران باستان و همچنین مدرسه ایرانشهر که ازجمله مکان‌های توریستی یزد است ازجمله آثار ماندگار او در ایران است. آندره گدار جهت پیاده‌سازی طرح خود تلفیقی از معماری سنتی ایران قدیم، معماری اسلامی و معماری مدرن را به کاربست. در اجرای فعالیت‌های باستان‌شناسی و فرهنگی آندره گدار همسر او یعنی یدا گدار و دوستش ماکسیم سیرو همکاری زیادی داشتند. به پیشنهاد آندره گدار، بنایی کلاه‌فرنگی مانند بر مزار حافظ ساخته شد.
ایده استفاده از کلاه‌فرنگی جهت گرامیداشت یاد و خاطره بزرگان مختص معماری سلطنتی ایران باستان، امپراتوری بزرگ عثمانی و مردمان شبه‌قاره هند بوده است. لذا پیشنهاد این ایده توسط یک فرانسوی نشان‌دهنده دانش عمیق او از تاریخ این خطه از کره زمین بوده است. البته باید به این نکته اشاره کرد که کوشک تنها بر مزار درگذشتگان ساخته نمی‌شود، بلکه از این سازه زیبا و ساده جهت کاربردهای دیگری نیز استفاده می‌شود.
ازلحاظ نمادشناسی، قسمت جنوبی و شمالی مجموعه حافظیه شیراز به ترتیب نماد دنیای مادی و عالم ملکوت است. تعداد ستون‌های کلاه‌فرنگی حافظیه هشت عدد است که خود نمادی از هشت در بهشت یا قرن هشتم یعنی زمان زیستن خواجه حافظ است. در معماری حافظیه، در همه‌جا از مصالح سازگار با آب‌وهوای شیراز استفاده‌شده است و از اشعار حافظ جهت تزئین دیوارها و حتی سنگ مقبره کمک گرفته‌شده است.
به کار بردن رنگ‌های معنادار در طراحی مقبره خواجه حافظ شیرازی نیز خود معنا و مفهومی خاص دارد. به‌طور مثال رنگ آبی فیروزه‌ای درون گنبد کلاه‌فرنگی نمادی از بهشت است. به کار بردن رنگ سرخ ارغوانی، رنگ‌های سیاه‌وسفید و قهوه‌ای سوخته نیز به ترتیب نمادهایی از شراب ازلی، شب و روز و خاک است. نمونه‌های تقریباً مشابه ای از آرامگاه حافظ در ایران وجود دارد که می‌توان به مواردی چون آرامگاه دکتر محمد معین در گیلان، بنای موزیک انزلی، آرامگاه مبارز بزرگ میرزا کوچک خان جنگلی، آرامگاه شاه شجاع و آرامگاه کمال‌الملک اشاره کرد.
آندره گدار با وجود اینکه یک ایرانی نبود به خوبی بر روی تاریخ، آداب و سنن مردمان کشورمان مطالعه کرده بود. معماری حافظیه خود به تنهایی نشان دهنده توانمندی این معمار بزرگ فرانسوی است و آثاری که بعدها با الگوبرداری از ایده‌ای او در ایران ساخته‌شده است نشانی دیگر از مقبولیت ایده‌های معماری این معمار بزرگ دارد. آندره در سال 1965 میلادی درگذشت، یاد و خاطره این معمار بزرگ را گرامی می‌داریم.
آدرس حافظیه شیراز
آدرس دقیق مجموعه حافظیه این است: شیراز، حد فاصل چهارراه حافظیه و چهارراه ادبیات
قیمت بلیط ورودی حافظیه شیراز
قیمت بلیط برای شهروندان ایرانی: 3000 تومان
موقعیت حافظیه بر روی نقشه گوگل مپ